W dniach 18-20 października 2024 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się XXXVI Międzynarodowa Konferencja Klinik Prawa pt. „Nowe Technologie – Interdyscyplinarność – Ewaluacja w Edukacji Klinicznej”. Organizatorem wydarzenia była Klinika Prawa WPiA UAM. W konferencji wzięło czynny udział aż 15 ośrodków akademickich z Polski, Słowacji, Litwy, Szwecji, Hiszpanii, Mołdawii, Macedonii, Kosowa, Gruzji i Indonezji.
Otwarcie konferencji
Uroczyste otwarcie Konferencji miało miejsce o godzinie 16:00 dnia 18 października 2024 roku w Auli im. Prof. Zbigniewa Radwańskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przewodniczącym wydarzenia była Pani prof. UAM dr hab. Barbara Janusz Pohl – Kierownik Kliniki Prawa WPiA UAM oraz członkini Zakładu Postępowania Karnego UAM. Konferencję otworzył profesor Maxim Tomoszek, Członek Zarządu Europejskiej Sieci Edukacji Klinicznej, który powitał prelegentów oraz słuchaczy, łącząc się z uczestnikami w formacie online. Oficjalna inauguracja wydarzenia została zwieńczona uroczystym przemówieniem dziekana WPiA UAM – prof. dr hab. Tomasza Nieboraka, który podkreślił doniosłość celu i wartości świadczenia pomocy prawnej pro bono przez studentów w ramach działalności klinicznej, adresując potencjalne perspektywy i wyzwania, jakie mogłoby wprowadzić wykorzystanie w niej narzędzi sztucznej inteligencji.
Panel I
Po uroczystym otwarciu konferencji, około godziny 16:30 rozpoczął się jej pierwszy panel, moderowany przez prof. Elżbietę Hryniewicz- Lach, opiekuna Sekcji Karnej w Klinice Prawa WPiA UAM oraz członkini Zakładu Prawa Karnego UAM. Panel był poświęcony zagadnieniom związanym z świadczeniem pomocy prawnej w ośrodkach akademickich w Europie i na całym świecie, ewaluacji działalności klinicznej, oraz tego, jak efektywnie umożliwić studentom angaż w tych przedsięwzięciach, godząc je z uczelnianym programem nauczania.
Pierwszym prelegentem był profesor Ion Danoi, koordynujący działalność North Legal Clinic, u boku Uniwersytetu Bałtyckiego „Alecu Russo”, wygłaszając referat pt. „Pro bono Legal Services Provided by Legal Clinics in Moldova”. W swoim wystąpieniu przybliżył uczestnikom realia oraz aspekty funkcjonowania kliniki prawa w Mołdawii, nakreślając formy jej działalności oraz perspektyw rozwoju studentów. Na kanwie rozwiązań przyjętych w Mołdawii, rozwinęła się dyskusja dotycząca różnic oraz podobieństw w zarządzaniu działalnością kliniczną w różnych państwach Europy.
Następnie wystąpiła Martyna Kłujsza, studentka III roku prawa na WPiA UAM oraz członek Zespołu Medialnego Kliniki Prawa WPiA UAM, wygłaszając przemówienie pt. Artificial Intelligence and Intellectual Property Rights: The Issue of Copy Right in Algorithm-Generated Content in Light of CJEU Case Law and Countries’ National Regulations”. Tematem przewodnim wystąpienia była problematyka związana z przypisaniem sztucznej inteligencji praw autorskich do wygenerowanych przez nią treści. Analiza została dokonana na kanwie orzecznictwa TSUE, dotyczącego definicji „utworu”, oraz pozaprawnych rozważań co do „kreatywnych” działań i procesów decyzyjnych AI. Po wystąpieniu rozpoczęła się żywa dyskusja o praktycznym zastosowaniu AI w ramach działalności klinicznej oraz związanych z tym możliwych wyzwań i zagrożeń.
Po zakończonym wystąpieniu miała miejsce krótka przerwa, która pozwoliła prelegentom na wymianę wartościowych przemyśleń oraz osobistych wrażeń dotyczących wysłuchanych wystąpień.
Po krótkiej przerwie, swoje wystąpienie zaprezentowała Kinga Kania-Królak – Prezes Zarządu fundacji Academia Iuris im. Macieja Bednarkiewicza, organizacji pozarządowej świadczącą pomoc pro bono w Warszawie. Wystąpienie poświęcone było zagadnieniu prowadzenia działalności klinicznej przez organizację pozarządową, przybliżając podobieństwa takiej aktywności z funkcjonowaniem studenckich poradni prawnych. Obie formy działalności łączy wspólny cel – świadczenie pomocy prawnej tym, którzy jej najbardziej potrzebują.
Kolejne wystąpienie poświęcone było kwestii związanej z ochroną praw zwierząt jako potencjalnej formy działalności studenckich poradni prawnych. Referat został wygłoszony przez dr Julię Berg-Bajraszewską z Uniwersytetu Warszawskiego, która zaprezentowała perspektywy, szansę oraz możliwe wyzwania podjęcia takiej działalności, uwzględniając status prawny zwierząt na gruncie powszechnie obowiązującego prawa w Polsce. Wystąpienie został zwieńczone owocną wymianą poglądów, porównując przyjęte w tym przedmiocie rozwiązania w Polsce, Francji oraz Hiszpanii.
Następnie głos zabrał adwokat dr Łukasz Stępkowski z Uniwersytetu Opolskiego, rozpoczynając swoje przemówienie pt. „O potrzebie nowelizacji art. 87 k.p.c. oraz art. 117 § 5 k.p.c. o możliwość ustanowienia Uniwersyteckiej Poradni Prawnej do reprezentowania stront (uczestnika) z urzędu w postępowaniu cywilnym”. W ramach wystąpienia praktyk podkreślił istotę zwiększenia dostępu do pomocy prawnej w sprawach procesowych, zwracając uwagę na potrzebę nowelizacji przepisów, aby umożliwić uniwersyteckim poradniom prawnym pełnienie roli pełnomocników procesowych. Przyjęcie takie rozwiązania umożliwiłoby realną reprezentację osób potrzebujących wsparcia prawnego, a nieposiadających środków na profesjonalną obsługę prawną. Wystąpienie zakończyło pierwszy panel konferencji.
Panel II
Ostatni panel piątkowej Konferencji otworzył doktorant WPIA UAM mgr Michał Wawrzyńczak, której tematem przewodnim było zagadnienia konkursów prawniczych typu moot court jako praktycznego modelu edukacji studentów.
Dyskusję rozpoczęła Kamila Morawiec, studentka III roku prawa na WPiA UAM oraz Rzecznik Prasowy Kliniki Prawa WPiA UAM, która zaprezentowała referat pt. “The Impact of Moot Court Competitions on Law Student’s Rhetorical Skills”. Prelegentka podzieliła się swoją wiedzą i doświadczeniem na temat konkursów prawniczych typu moot court, odnosząc się do osobistych wrażeń z uczestnictwa w CEEMC Prague 2024, gdzie razem ze swoją drużyną miała szansę reprezentować Uniwersytet na skalę międzynarodową. Poruszyła także kwestię potrzeby rozwoju umiejętności retorycznych przez studentów prawa, jako kluczowych w praktyce prawniczej.
Kolejną prelegentką była Dominika Moravcová, adiunkt na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Trnawie, która wygłosiła referat na temat wpływu moot courtów na rozwój przyszłych pokoleń praktyków prawa. W swojej prezentacji podkreśliła, że uczestnictwo w tego typu symulacjach spraw sądowych pozwala studentom na zdobycie praktycznych umiejętności, które będą nieocenione w ich przyszłej pracy zawodowej. Prelegentka zwróciła również uwagę na to, że konkursy typu moot court nie tylko rozwijają umiejętności prawnicze, ale także uczą współpracy i strategicznego myślenia w zespole.
Pierwszy dzień konferencji zakończył się wraz z wystąpieniem mgr Adriana Kaczmarka, doktoranta na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Koordynatora ds. Organizacyjnych w Klinice Prawa UAM. Podzielił się on swoimi doświadczeniami związanymi z koordynacją drużyn w projektach typu moot court, które są realizowane w ramach Sekcji Prawa Międzynarodowego Kliniki Prawa WPiA UAM. Prelegent opowiedział o wyzwaniach i korzyściach wynikających z kierowania zespołami studentów oraz o tym, jak współpraca i planowanie pomagają skutecznie przygotować drużyny do zmagań w symulowanych procesach.
Panel III
Drugi dzień konferencji otworzył dr. Paweł Klimek, wygłaszając referat pt. „Nowe technologie i ewaluacja w doświadczeniu pełnomocnika dziekana”. Prelegent poruszył temat dialogu między opiekunem oceniającym pracę studenta w ramach Kliniki Prawa oraz autorem ocenianej pracy. Bazował on na doświadczeniu zdobytym podczas prowadzenia sprawy związanej z prawem podatkowym, a dokładniej podatkiem od darowizn. Wskazał, że najlepszym sposobem na niepopełnianie błędów jest posiadanie otwartego umysłu i korzystania z możliwych narzędzi, między innymi z nowych technologii.
Prof. Pilar Lopez de in Club de la Os. Escribano, w swoim przemówieniu pt. „Evaluating Clinical Education: Social Goal Achieved?” poruszyła temat rozwoju klinik prawnych oraz ich rozwoju na przestrzeni ostatnich lat, a także wyzwań, z którymi muszą się mierzyć dzisiejsze kliniki prawa, takich jak współpraca z osobami znajdującymi się w ryzyku wykluczenia społecznego. Opowiedziała również o nowych, innowacyjnych metodach nauczania poprzez edukację kliniczną, projektach skupiających się na pomocy szerokiemu gronu odbiorców oraz na zasadach, według jakich studenci uczestniczą w życiu i społeczności kliniki prawa.
Prof. Pilar Lopez de in Club de la Os. Escribano, w swoim przemówieniu pt. „Evaluating Clinical Education: Social Goal Achieved?” poruszyła temat rozwoju klinik prawnych oraz ich rozwoju na przestrzeni ostatnich lat, a także wyzwań, z którymi muszą się mierzyć dzisiejsze kliniki prawa, takich jak współpraca z osobami znajdującymi się w ryzyku wykluczenia społecznego. Opowiedziała również o nowych, innowacyjnych metodach nauczania poprzez edukację kliniczną, projektach skupiających się na pomocy szerokiemu gronu odbiorców oraz na zasadach, według jakich studenci uczestniczą w życiu i społeczności kliniki prawa.
Hanna Plotnikova z Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego wystąpiła z referatem pt. “The Interdisciplinary Business and Legal Clinic Incorporation and Realization in the Educational Process”. Powiedziała o historii kliniki, która początek miała w Mińsku, w Białorusi, a dziś funkcjonującej w Wilnie – obecnie jest to jedyny białoruski uniwersytet promujący demokratyczne wartości. Poruszyła temat problemów, z jakimi musieli mierzyć się przedsiębiorcy w rezultacie zmian politycznych w Białorusi oraz sposobów, w jakich Klinika Prawa zaoferowała im pomoc. Wskazała też cele Kliniki – zachowanie historii oraz dziedzictwa Kliniki i współpracy między gałęziami prawa w EHU – Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym. Klinika zajmuje się szeroką gamą problemów – m.in. pomocą w rejestrowaniu działalności gospodarczych, analizą finansową, pomocą imigrantom. Klinika ma za zadanie kontynuować swoją działalność oraz angażować studentów do współpracy.
Maciej Czerwińki z Uniwersytetu Łazarskiego wygłosił referat pt. „Bridging Borders for Social Justice and Human Rights: Unique Collaboration of Student Legal Clinic at Lazarski University in Warsaw, Poland with Women’s Law Clinic University of Ibadan, Nigeria”. Poruszył temat tego, skąd wzięło się jego pierwsze zainteresowanie działalnością kliniczna, tworzenie porozumienia między Uniwersytetem Łazarskim a Kobiecą Kliniką Prawa na Uniwersytecie Ibadan. Uczelnie te prowadziły wspólnie projekty na temat praw człowieka, korupcji. Opisał również spotkania organizowane między wspomnianymi uniwersytetami na temat sprawiedliwości społecznej.
Po zakończonych wystąpieniach w ramach powyższego panelu odbył się round table i dyskusja na temat działalności klinik prawa, angażowania studentów do działalności w szeregach kliniki oraz współpracy klinik. W panelu udział wzięli studenci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Uczelni Łazarskiego, których dyskusję moderował Opiekun Sekcji Międzynarodowej naszej kliniki mgr Michał Wawrzyńczak. Poruszony był temat wyzwań, z jakimi mierzyć się mogą członkowie oraz opiekunowie klinik prawa. Rozmowa toczyła się również wokół szkoleń, kursów i wydarzeń organizowanych w ramach działalności klinicznej.
Panel IV
Następy panel konferencji tematycznie orbitował wokół tematyki sposobów efektywnej i adekwatnej ewaluacji studentów podczas ich aktywności w Uniwersyteckich Klinikach Prawa. Moderatorami panelu była Dyrektor Studenckiej Poradni Prawnej w Uczelni Łazarskiego Ewelina Gee-Milan.
O funkcjonowaniu hiszpańskiej Kliniki Prawa na Rey Juan Antos University opowiedziała prof. Marta Albert w ramach referatu pt. “Evaluation in Legal Clinic Education”. Wskazała na to, jakie cele w najbliższym czasie będzie realizować Klinika. Powiedziała o narzędziach wykorzystywanych w edukacji klinicznej oraz o korzyściach, jakie studenci mogą czerpać w ramach działalności w Klinice, a więc np. pozyskanie umiejętności koniecznych do wykonywania zawodu prawnika.
Prof. Elena C. Diaz Galan, również z Rey Juan Antos University, podczas wystąpienia zatytułowanego “Activities of Jean Monet Chair and Clinical Education” skupiła się na funkcjonowaniu Kliniki w internecie, informacjach, z których korzystać mogą potencjalni klienci oraz o współpracy z innymi organizacjami i uniwersytetami, między innymi w Madrycie oraz w Walencji. Powiedziała również o rozwijaniu Kliniki wewnętrznie poprzez kursy treningowe, seminaria, spotkania oraz pracę praktyczną.
Kristijan Panev, doktorant na Goce Delcev University, w referacie pt. „Clinical Legal Education and Free legal Aid: The Macedonian Perspective”, przedstawił zasady funkcjonowania klinik prawa w Macedonii. Wskazał powiązanie, jakie musi wystąpić pomiędzy praktycznymi umiejętnościami posiadanymi przez studentów prawa oraz prawdziwymi potrzebami klientów, tak, aby stworzyć harmonijną organizację korzystną dla obu stron. Macedońska Klinika mogła pochwalić się również dużą ilością prowadzonych spraw oraz klientów, którym udało się udzielić pomocy w szerokiej gamie gałęzi prawa.
Kolejnymi prelegentkami były prof. Joanna Kuźnicka Sulipowska oraz dr. Monika Trela z Uniwersytetu Wrocławskiego. Ich referat nosił tytuł “Przykładowe problemy w komunikacji z klientami uniwersyteckich poradni prawnych – analiza prawnicza i psychologiczna wraz z propozycjami podejścia do omawianych sytuacji”. Prelegenki opowiedziały o warunkach funkcjonowania wrocławskiej kliniki prawa oraz o realnych problemach, z którymi jej członkowie mierzą się podczas pracy, np. braku zaufania klientów do działalności Kliniki lub brakiem zaangażowania studentów z uwagi na darmowy charakter porady prawnej. Prelegentki poradziły również, jakie kroki powinni podjąć studenci prawa oraz opiekunowie klinik prawa, by odpowiednio komunikować się z klientami i unikać potencjalnie niebezpiecznych sytuacji.
Panel V
Ostatni panel tematyczny drugiego dnia konferencji poświęcony została wyjątkowo aktualnemu tematowi wykorzystania sztucznej inteligencji w edukacji klinicznej i działalności uniwersyteckich klinik prawa.
Referat pod tytułem „Potential Threats of AI Usage in Clinical Legal Education: Examining Data Privacy and Intellectual Property Law” został przedstawiony przez Monikę Stanisławską, studentę WPiA UAM i koordynatorkę Zespołu Medialnego Kliniki Prawa WPiA UAM. Poruszyła ona temat ochrony danych osobowych klientów podczas potencjalnego korzystania z modeli sztucznej inteligencji w działalności klinik prawa, a także przynależności praw autorskich wytworów stworzonych przez sztuczną inteligencję oraz różnice pomiędzy „utworem” a „wytworem” na łamach prawa autorskiego. Wskazane zostały również potencjalne zagrożenia, z jakimi musieliby się mierzyć członkowie klinik podczas używania modeli sztucznych inteligencji.
Następnie głos zabrał dr Bertot Triana Harold z Rey Juan Antos University, który wygłosił referat pt. „Transforming Clinical Legal Education: Combining Clinical Practice, Digital Learning and Modern Needs of Society”. Przybliżył on temat prawa do edukacji w połączeniu z możliwością korzystania ze sztucznej inteligencji w edukacji klinicznej. Rozważał, jak uregulowany powinien zostać dostęp do sztucznej inteligencji w związku z przetwarzaniem danych wrażliwych przez studentów działających w klinikach prawa. Zwrócił uwagę na to, że konieczna jest kontrola tych narzędzi oraz zapewnienie transparentności ich funkcjonowania.
Kolejny referat pt. “Transforming Clinical Legal Education: combining Clinical practice, Digital learning and Modern Needs of Society” wygłosiła Yullya Khalsik, adiunkt na Jonkoping University. Poruszyła temat tego, jak działają Kliniki Prawa na terenie Australii oraz jakimi sprawami się zajmują. Powiedziała również o tym, co pozytywnie wpływa na chęć studentów do zaangażowania w klinice na przykładzie szwedzkiej Kliniki Prawa, a także jakie wyzwania stoją przez kliniką.
Peter Gee oraz Ewelina Gee-Milan z Uniwersytetu Łazarskiego wygłosili przemówienie pt. „Prompt Engineering for ChatGPT as a tool for assessment and critical thinking for clinical education”. Poruszyli oni temat tego, jak w czasach rozwoju AI ważna jest umiejętność myślenia krytycznego, szczególne w kontekście studentów prawa odbywających wolontariat w klinice prawa. Wskazano proces, jakiego podejmuje się student podczas przygotowywania opinii prawnej z użyciem ChatGPT. Podczas wpisywania komend do takiego modelu sztuczej inteligencji należy zachować szczególną uwagę oraz ostrożność, a także weryfikować odpowiedź, jaka zostanie nam dostarczona.
Następnie dr. Gerkin Berisha z University of Prishtina wygłosił referat pt. „Can AI Transform Legal Clinics by Streamining Case Analysis and Improve Access to Justice?”. Prelegent omówil rezultaty ankiety przeprowadzonej na temat potencjalnych wyzwań oraz korzyści związanych z używaniem AI w praktyce prawniczej. Omówił również, jaką opinię na temat AI mają członkowie klinik prawa oraz jak potencjalnie można wykorzystać to narzędzie w przyszłości. Do omówionych tematów należały wątpliwości etyczne używania AI, konkurencyjność profesjonalnych firm specjalizujących się w pomocy prawnej oraz zagrożenia cybernetyczne.
Ostatnie przemówienie podczas drugiego dnia konferencji, na temat perspektyw używania AI w edukacji klinicznej, wygłosiła dr Katarzyna Syroka-Marczewska z Uniwersytetu Warszawskiego. Opowiedziała ona o historii sztucznej inteligencji oraz przepisów AI Act, które weszły w życie w lipcu tego roku, oraz potencjalnej mocy oddziaływania przepisów rozporządzenia. Wskazała również, jak sztuczna inteligencja może być wykorzystywana w edukacji klinicznej jako narzędzie pomocne dla studenta. Wskazane zostały potencjalne dobre praktyki wykorzystywania AI w pracy w studenckich poradniach prawnych oraz w późniejszej karierze prawniczej. Poruszono również temat zagrożeń płynących z udostępnienia poradni prawnej danych wrażliwych, które później zostaną wprowadzone do modelu sztucznej inteligencji.
Panel VI i VII
Trzeci dzień Konferencji rozpoczął się wraz z panelem o tematyce ochrony danych osobowych w uniwersyteckich Klinikach Prawa, moderowanym przez mgr Katarzynę Paździorko. Pierwszy z referatów wygłosiła dr Ewa Pietrzak z Uniwersytetu SWPS. Nosił on tytuł “Gromadzenie i przetwarzanie danych osobowych klientów studenckiej poradni prawnej”. Podczas przemówienia poruszona została kwestia regulacji prawnych w dziedzinie ochrony danych osobowych i zasad ich przetwarzania oraz tego, w jaki sposób niniejsze regulacje wpływają na działalność Klinik Prawa i jakie obowiązki nakładają na studentów.
Problem ten poruszyła również dr Aleksandra Klich z Uniwersytetu Szczecińskiego w swoim przemówieniu pt. “Data Protection in Law Clinics – Legal Issues”. Omówione zostały w nim także wyzwania i ryzyka, jakie w kontekście przetwarzania danych osobowych niesie współpraca studentów z klientami Klinik Prawa. Ponadto, wskazane zostały rozwiązania, dzięki którym studenckie poradnie prawne mogłyby skuteczniej chronić dane osobowe osób korzystających z ich pomocy, a także przedstawiono aspekty etyczne przetwarzania danych osobowych w Klinikach.
Po dyskusji nad tematami poruszonymi podczas pierwszego panelu, głos zabrała dr Ketevan z Uniwersytetu Alte w Gruzji. Referat wygłoszony przez Panią Doktor nosił tytuł “Emotional Intelligence in Clinical Legal Education”. Poruszał on temat nie tylko niezbędnej dla prawników umiejętności empatycznej komunikacji z klientem, ale też relacji nauczyciel-student, w której inteligencja emocjonalna odgrywa kluczową rolę. Zwrócono również uwagę na zalety rozwijania umiejętności interpersonalnych wśród przyszłych prawników.
Następnie mgr Dawid Szulc z UAM wygłosił przemówienie pt. “Rola Klinik Prawa w propedeutyce edukacji prawniczej”. Wskazał on na możliwość prowadzenia zajęć w liceach w ramach uczestnictwa studentów w studenckich poradniach prawa, podczas których uczniowie mogliby zaznajomić się w podstawami nauk prawniczych. Podczas referatu poruszono również problem wyzwań w kontekście współpracy studentów ze szkołami w świetle nowych regulacji prawnych.
Konferencja zakończona została wraz z referatem Weroniki Miary i Jana Ostrowskiego, którzy omówili problematykę używania chatbotów przez Kliniki Prawa i potencjalnych konsekwencji, jakie potencjalnie mogą płynąć z ich użytkowania. Wskazali oni na plusy wykorzystania technologii AI w kontekście studenckich poradni prawnych, a więc na przykład możliwość ułatwionego dostępu do informacji i propozycji rozwiązań problemów prawnych, a także całodobowy dostęp klientów do chatbota, a także zagrożenia, takie jak brak indywidualnego podejścia AI do klienta.
Konferencja została zamknięta przez prof. Barbarę Janusz-Pohl, która w swoim przemówieniu podsumowała ostatnie trzy dni spotkań. Prelegenci i uczestnicy konferencji zgodnie podkreślali, że edukacja kliniczna stanowi nieocenioną platformę dla praktycznej nauki prawa, a także jest kluczowa w procesie świadczenia pomocy prawnej osobom, które mają ograniczony dostęp do profesjonalnego wsparcia. Jednocześnie wiele uwagi poświęcono roli nowych technologii, w tym sztucznej inteligencji, które mogą zarówno wspierać działalność klinik prawa, jak i stawiać przed nimi nowe wyzwania. Podkreślono również wagę rozwoju interdyscyplinarnych metod i nowoczesnych narzędzi dydaktycznych. XXXVI Międzynarodowa Konferencja Klinik Prawa pt. „Nowe Technologie – Interdyscyplinarność – Ewaluacja w Edukacji Klinicznej” stworzyła wyjątkową platformę wymiany doświadczeń i perspektyw między akademikami, praktykami prawa oraz studentami z całego świata.
Sprawozdanie z konferencji przygotował zespół medialny w składzie: Kamila Morawiec, Monika Stanisławska i Martyna Kłujsza.
Korekta i edycja postu: mgr Adrian Kaczmarek
Zdjęcie: mgr Katarzyna Paździorko i mgr Adrian Kaczmarek
