Strona procesowa – kiedy masz prawo zabrać głos w postępowaniu administracyjnym?
Postępowanie administracyjne to proces prowadzony przez organy administracji publicznej w celu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy lub podjęcia decyzji dotyczącej różnych dziedzin życia społecznego, który służy realizacji i ochronie praw oraz interesów obywateli, przy jednoczesnym poszanowaniu interesu społecznego. Przedmiotem tego postępowania jest zawsze indywidualna i konkretna sprawa administracyjna, a głównymi uczestnikami postępowania są zasadniczo organ administracji publicznej oraz co najmniej jedna strona procesowa. Niemniej jednak jednoznaczne ustalenie status strony w konkretnym postępowaniu administracyjnym nie zawsze jest oczywiste. Mając to na uwadze, niniejszy artykuł poświęcony jest kwestii dotyczącej okoliczności oraz zasad na jakich obywatel ma prawo zabrać głos w postępowaniu administracyjnym.
Kim jest strona postępowania administracyjnego?
Według dyspozycji art. 28 Kodeksu postępowania administracyjnego stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Warto w tym miejscu dokładniej przeanalizować treść tego przepisu.
Punktem wyjścia przesądzającym o statusie strony jest rozstrzygnięcie jaki interes prawny czy też obowiązek wynika bądź jest podstawą konkretnego postępowania administracyjnego. W związku z tym oba pojęcia – interes prawny oraz obowiązek – należy analizować odrębnie.
I. Interes prawny
Według dominującego poglądu doktryny, na treść interesu prawnego składa się publiczne prawo podmiotowe, a więc uprawnienie konkretnego podmiotu do podjęcia działań dla niego korzystnych w ramach danego postępowania administracyjnego. W związku z tym taki interes zawsze będzie cechować się indywidualnością, konkretnością, aktualnością oraz sprawdzalnością obiektywną, a więc jego istnienie zawsze znajdujące potwierdzenie w okolicznościach faktycznych, będących przesłankami zastosowania przepisu prawa materialnego (W. Klonowiecki, Strona postępowania, s. 14, 31, 35–36 i 41). Prościej ujmując interes prawny wykazuje taki podmiot, który na podstawie obowiązujących przepisów ma uprawnienie do żądania od organu władzy publicznej zachowania się w określony sposób w postępowaniu administracyjnym dotyczącego sprawy, która w jakiś sposób go dotyczy.
Nie budzi więc większych wątpliwości fakt, że interes prawny wykazuje przede wszystkim taki podmiot, który żąda od organu władzy publicznej wydania w jego sprawie konkretnego rozstrzygnięcia (np. pozwolenia na budowę, zmiany imienia lub nazwiska), w związku z czym jest bezpośrednim adresatem decyzji administracyjnej wydanej w toku postępowania. Należy mieć jednak na uwadze, że katalog osób wyrażających interes prawny w konkretnej sprawie może być zasadniczo szerszy. Dobrym przykładem jest wyrok Najwyższego Sądu Administracyjnego z dnia 11 sierpnia 2000 roku (sygn. IV SA 13355/98). W powyższej sprawie dwudziestu czterech właścicieli nieruchomości położonych w sąsiedztwie projektowanej elektrowni wystąpiło do Wojewody o wstrzymanie rozpoczętej budowy i stwierdzenie nieważności wydanej decyzji o pozwoleniu na budowę zarzucając, że inwestycja ta narusza ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego oraz generuje realne zagrożenie dla życia oraz zdrowia mieszkańców. Przedmiotem niniejszej sprawy jest decyzja dotycząca pozwolenia na budowę elektrowni, której bezpośrednim adresatem jest – przede wszystkim – właściciel nieruchomości objętej decyzją, w związku z czym niezaprzeczalnie jest on stroną postępowania. Jak się jednak okazuje, interes prawny wykazują również inne osoby postronne, które znajdują się w sferze uciążliwego oddziaływania zamierzonej inwestycji. W konsekwencji dysponują statusem strony i mogą realizować swoje uprawnienia na gruncie przedmiotowego postępowania administracyjnego np. żądając unieważnienia decyzji.
II. Obowiązek
Pojęcie obowiązku w kontekście art. 28 Kodeksu postępowania administracyjnego rozumiane jest w sposób przyjęty powszechnie w języku prawnym i prawniczym. Mając to na uwadze obowiązek stanowi pewnego rodzaju powinność zachowania się konkretnego podmiotu określonego nakazem lub zakazem (A. Wolter, Prawo cywilne, 1986, s. 121), wynikającym z obowiązujących przepisów prawa. Ocena istnienia oraz zakresu danego obowiązku jest tożsama z oceną interesu prawnego, niemniej jednak orzekanie o nim lub stwierdzenie istnienia obowiązku w postępowaniu administracyjnym następuje w drodze decyzji administracyjnej. Taki obowiązek może być wskazany decyzją organu władzy publicznej nakazującą rozbiórkę obiektu budowlanego, który został wzniesiony bez wymaganej decyzji o pozwoleniu na budowę.
Zdolność administracyjnoprawna i procesowa stron postępowania
Poza obowiązkiem wykazania interesu prawnego lub obowiązku w ramach postępowania administracyjnego istotną kwestią jest zdolność administracyjnoprawna i procesowa stron. Stronami postępowania mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a jeżeli chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – również jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Ich zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych oceniania jest na gruncie odpowiednich przepisów prawa cywilnego.
Uprawnienia i obowiązki strony postępowania administracyjnego.
Status strony w konkretnym postępowaniu administracyjnym naturalnie wiąże się zarówno z możliwością korzystania z pewnego rodzaju uprawnień jak i ciążącymi na niej obowiązkami. Podstawowym uprawnieniem strony jest prawo do żądania wszczęcia postępowania administracyjnego jak i czynnego uczestnictwa w nim. Ponadto dysponuje prawem do bycia informowanym o wszelkich okolicznościach faktycznych i prawnych mogących mieć wpływ na ustalanie jego praw i obowiązków, w tym do otrzymywania postanowień lub decyzji na piśmie. Jednocześnie, na stronie ciąży m.in. obowiązek zastosowania się do wezwań organu administracji, jak i osobiste uczestnictwo w postępowaniu, jeżeli będzie ona zobowiązana do tego przez organ administracji prowadzący postępowanie.
Reprezentacja strony w postępowaniu
Niekiedy strony postępowania z przyczyn określonych prawem (np. niepełnoletność) lub z własnej woli (np. ustanowienie pełnomocnika) są reprezentowane w ramach czynności procesowych przez wyznaczone do tego osoby. W związku z tym osoby fizyczne nieposiadające zdolności do czynności prawnych (np. małoletni lub osoby ubezwłasnowolnione) występują w procesie jako strona poprzez swoich przedstawicieli ustawowych (np. rodziców, opiekunów, kuratora). Natomiast osoby prawne (np. przedsiębiorstwa) zawsze reprezentowane są przez swoich przedstawicieli (np. członek zarządu, prokurent). W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni (tj. spadkobiercy).
Jak wspomniano wcześniej, strona ma prawo również działać przez wyznaczonego przez siebie pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Oznacza to, że w toku całego postępowania pełnomocnik wszakże może stronę reprezentować, ale niekiedy niektóre czynności muszą być wykonane przez stronę samodzielnie. Warto jednak pamiętać, że obowiązek takiego działania strony zawsze powinien zostać wyraźnie wskazany w przepisach prawa bądź w zawiadomieniu organu administracji skierowanym do strony.
Uczestnicy postępowania na prawach strony
W ramach konkretnego postępowania dotyczącego innych osób, uczestnikami takich postępowań mogą być również tzw. podmioty na prawach strony. Wśród tych podmiotów możemy wskazać m.in.
- organizacje społeczne społeczne
- Prokurator
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Rzecznik Praw Dziecka
- Ośrodki pomocy społecznej lub centrów usług społecznych
- Organy koncesyjne etc.
Zakres uprawnień wyżej wspomnianych podmiotów wyznaczany jest przez przepisy szczególne oraz sam Kodeks postępowania administracyjnego. Przykładowo, według art. 31 Kodeksu organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny.
Podsumowanie
Podsumowując, prawo zabrania głosu w postępowaniu administracyjnym przysługuje nie tylko stronie będącej bezpośrednim adresatem decyzji administracyjnej lub postanowienia, ale również innym podmiotom, bezpośrednio zainteresowanych wynikiem konkretnej sprawy w związku z ich interesem prawnym lub obowiązkiem. Kluczowym elementem jest wykazanie istnienia indywidualnego, konkretnego i aktualnego interesu prawnego lub obowiązku, co otwiera drogę do aktywnego uczestnictwa w postępowaniu. Dzięki temu postępowanie administracyjne spełnia swoją funkcję ochrony interesów jednostek, jak i całego społeczeństwa.
Autor:
Martyna Kłujsza
