Wolność słowa jest prawem gwarantowanym przez Konstytucję w art. 54. Ma umożliwiać swobodę wypowiedzi, w szczególności, gdy chodzi o głoszenie faktów, rozpowszechnianie informacji. Każda jednostka ma prawo do posiadania swoich własnych opinii i, o ile poprzez wygłaszanie ich nie działa na szkodę drugiego człowieka lub nie szerzy kłamstw, powinna mieć prawo do wyrażania ich. Wolność słowa zapewniona jest w Konstytucji po to, by szerzyć zróżnicowane poglądy społeczeństwa, wymieniać się opiniami, uświadamiać innych. W jej zakresie zawiera się wyrażanie opinii, cytowanie orzeczeń Sądu Najwyższego, dyskutowanie z innymi. Z prawnego punktu widzenia, wolność słowa nie jest jednak absolutna i posiada pewne ograniczenia, wskazywane np. przez Kodeks Karny.
Do wskazanych ograniczeń można zaliczyć np. zniesławienie oraz zniewagę, które regulowane są przez art. 212 oraz art. 216 Kodeksu Karnego. Są to przestępstwa przeciwko czci, naruszające dobra osobiste danej osoby. Ścigane są z oskarżenia prywatnego, co znaczy, że obywatel sama musi podjąć odpowiednie kroki, by doprowadzić do wszczęcia postępowania w kierunku naruszenia wskazanych przepisów. Pokrzywdzony powinien samodzielnie wnieść przeciwko sprawcy prywatny akt oskarżenia. Może to powodować jednak kłopoty z np. ustaleniem tożsamości sprawcy. W niektórych przypadkach pokrzywdzony może żądać pomocy Policji, która dokona wszelkich starań, by wskazać sprawcę przestępstwa.
Podstawowym czynnikiem różnicującym zniewagę od zniesławienie jest przedmiot ochrony – sfera, w którą popełnione przestępstwa godzą. Zniesławienie może dotknąć osoby fizyczne, prawnej, jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Zniewaga może dotyczyć jedynie osoby fizycznej.
Przestępstwo zniesławienia uderza przede wszystkim w dobre imię lub reputację osoby. By mówić o zniesławieniu, sprawca musi osiągnąć cel zniesławienia, ośmieszenia osoby w oczach opinii publicznej. Wobec tego, wygłaszany pogląd musi sprawić, by odbiorcy mogli chociażby potencjalnie w niego uwierzyć. Efektem zniesławienia może być również utrata niezbędnego do piastowania danego stanowiska lub wykonywania konkretnego zawodu zaufania.
Przedmiotem ochrony w przestępstwie zniewagi jest natomiast godność, rozumiana jako przeświadczenie danej osoby o własnej wartości. Sprawca może znieważyć drugą osobę zarówno w cztery oczy, jak i w jej nieobecności, najczęściej przy użyciu obelżywych i ośmieszających słów. Musi on jednak działać z zamiarem tego, aby zniewaga dotarła do osoby znieważanej. Głównym celem zniewagi jest zaniżenie opinii danej osoby o samej sobie.
Zaznaczyć trzeba jednak, iż w przypadku, gdy zniewaga jest skutkiem prowokującego zachowania pokrzywdzonego lub gdy pokrzywdzony zdecydował się odpowiedzieć na zniewagę agresywnym, poniżającym zachowaniem, zniewagą cielesną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
Zniesławienie może przybierać różne formy – poprzez obrażanie kogoś w Internecie, w radio lub telewizji, na forum, czynem, poprzez np. oplucie lub poprzez rozpowiadanie nieprawdziwych, szkodliwych informacji o danej osobie. Zniesławienie może dotknąć również osoby prawnej – w momencie, kiedy jej marka, opinia publiczna na jej temat ulega pogorszeniu. Można tego dokonać poprzez pisanie obraźliwych komentarzy w mediach społecznościowych pod postami danej osoby prawnej.
Karą za zniesławienie lub zniewagę jest grzywna albo kara ograniczenia wolności. Jeżeli jednak sprawca posługiwał się środkami masowego komunikowania, wówczas istnieje możliwość wymierzenia kary pozbawienia wolności do roku czasu. W przypadku skazania sąd może jednocześnie orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Autor:
Monika Stanisławska
