Polskie prawo wyróżnia dwa tryby ścigania przestępstw – są to przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Podatkowo, przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego dzielą się jeszcze na przestępstwa ścigane z urzędu oraz przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Jakie są zatem różnice pomiędzy wymienionymi trybami ścigania przestępstw i czym się one charakteryzują? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w poniższym artykule.
Zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu postępowania karnego, organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu. Istotą wynikającej z przywołanego przepisu zasady legalizmu jest zapewnienie, że w każdym przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa organ powołany do ścigania (np. Policja, Prokuratura) jest zobowiązany do wszczęcia i prowadzenia postępowania, co eliminuje dowolność w ściganiu. Przepis ten dotyczy przestępstw ściganych zarówno z urzędu, jak i na wniosek pokrzywdzonego.
Najczęściej przestępstwa ścigane są z urzędu. Wynika to z faktu, że jest to „domyślny” tryb ścigania przestępstw, a więc przestępstwo jest ścigane z urzędu wtedy, kiedy ustawodawca wyraźnie nie określił, że jest ono ścigane na wniosek lub z oskarżenia prywatnego. Zgodnie z art. 9 § 1 k.p.k., organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Na ogół czyny zabronione ścigane z urzędu należą do tych najpoważniejszych i najbardziej szkodliwych społecznie, ponieważ zagrażają one nie tylko interesowi jednostki, ale również interesowi całego społeczeństwa. Są to przestępstwa takie jak zabójstwo, rozbój, handel narkotykami, zgwałcenie. Co istotne, ten tryb ścigania nie jest zależny od woli pokrzywdzonego, a organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie w sprawie ww. czynów zabronionych.
Drugim rodzajem przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego są te ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Postępowanie o czyny zabronione ścigane na wniosek jest inicjowane przez pokrzywdzonego, a organy ścigania nie mają możliwości ścigania ich przed złożeniem wniosku. W przeciwieństwie zatem do przestępstw ściganych z urzędu, wola pokrzywdzonego odgrywa tu kluczową rolę. Tryb ten jest szczegółowo regulowany przez art. 12 k.p.k., a § 1 tego przepisu głosi, że w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Przestępstwa ścigane z urzędu częściej dotyczą naruszenia interesu jednostki lub są związane z relacjami rodzinnymi sprawcy i pokrzywdzonego. Są to np. stalking, groźba karalna, kradzież na szkodę osoby najbliższej. Co istotne, zgodnie z art. 12 § 3 k.p.k., wniosek o ściganie może zostać cofnięty przez pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu.
Odrębnym trybem ścigania przestępstw jest ściganie z oskarżenia prywatnego. W przypadku czynów zabronionych takich jak zniesławienie, zniewaga czy naruszenie nietykalności cielesnej, ściganie inicjuje wyłącznie osoba pokrzywdzona, składając do właściwego miejscowo sądu rejonowego prywatny akt oskarżenia. Po złożeniu aktu oskarżenia pokrzywdzony staje się stroną postępowania sądowego jako oskarżyciel prywatny. Pokrzywdzony ma możliwość wycofania aktu oskarżenia na każdym etapie postępowania. W przypadku, gdy wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny, zgodnie z art. 60 k.p.k., pomimo tego, że przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego, prokurator może wszcząć postępowanie albo jako oskarżyciel publiczny może wstąpić do postępowania już wszczętego. W takiej sytuacji postępowanie toczy się z urzędu, a pokrzywdzony korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego.
Podsumowując, w polskim prawie wyróżnia się dwa główne tryby ścigania czynów zabronionych: z oskarżenia publicznego (w tym z urzędu i na wniosek) oraz z oskarżenia prywatnego. Przestępstwa ścigane z urzędu dotyczą poważnych przestępstw, które zagrażają interesowi społecznemu, a ściganie ich jest obowiązkowe dla organów ścigania. Przestępstwa ścigane na wniosek wymagają inicjatywy ze strony pokrzywdzonego, a ściganie ich rozpoczyna się dopiero po złożeniu wniosku. Natomiast w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, to pokrzywdzony samodzielnie inicjuje postępowanie sądowe. Dzięki temu podziałowi polski system prawny umożliwia dostosowanie trybu postępowania do charakteru danego czynu zabronionego.
Autor:
Kamila Morawiec
